दोहा
जय गणपति सदगुण सदन, कविवर बदन कृपाल।
विघ्न हरण मंगल करण, जय जय गिरिजालाल॥
चौपाई
जय जय जय गणपति गणराजू।
मंगल भरण करण शुभः काजू॥
जै गजबदन सदन सुखदाता।
विश्व विनायका बुद्धि विधाता॥
वक्र तुण्ड शुची शुण्ड सुहावना।
तिलक त्रिपुण्ड भाल मन भावन॥
राजत मणि मुक्तन उर माला।
स्वर्ण मुकुट शिर नयन विशाला॥
पुस्तक पाणि कुठार त्रिशूलं।
मोदक भोग सुगन्धित फूलं॥
सुन्दर पीताम्बर तन साजित।
चरण पादुका मुनि मन राजित॥
धनि शिव सुवन षडानन भ्राता।
गौरी लालन विश्व-विख्याता॥
ऋद्धि-सिद्धि तव चंवर सुधारे।
मुषक वाहन सोहत द्वारे॥
कहौ जन्म शुभ कथा तुम्हारी।
अति शुची पावन मंगलकारी॥
एक समय गिरिराज कुमारी।
पुत्र हेतु तप कीन्हा भारी॥
भयो यज्ञ जब पूर्ण अनूपा।
तब पहुंच्यो तुम धरी द्विज रूपा॥
अतिथि जानी के गौरी सुखारी।
बहुविधि सेवा करी तुम्हारी॥
अति प्रसन्न हवै तुम वर दीन्हा।
मातु पुत्र हित जो तप कीन्हा॥
मिलहि पुत्र तुहि, बुद्धि विशाला।
बिना गर्भ धारण यहि काला॥
गणनायक गुण ज्ञान निधाना।
पूजित प्रथम रूप भगवाना॥
अस कही अन्तर्धान रूप हवै।
पालना पर बालक स्वरूप हवै॥
बनि शिशु रुदन जबहिं तुम ठाना।
लखि मुख सुख नहिं गौरी समाना॥
सकल मगन, सुखमंगल गावहिं।
नाभ ते सुरन, सुमन वर्षावहिं॥
शम्भु, उमा, बहुदान लुटावहिं।
सुर मुनिजन, सुत देखन आवहिं॥
लखि अति आनन्द मंगल साजा।
देखन भी आये शनि राजा॥20॥
निज अवगुण गुनि शनि मन माहीं।
बालक, देखन चाहत नाहीं॥
गिरिजा कछु मन भेद बढायो।
उत्सव मोर, न शनि तुही भायो॥
कहत लगे शनि, मन सकुचाई।
का करिहौ, शिशु मोहि दिखाई॥
नहिं विश्वास, उमा उर भयऊ।
शनि सों बालक देखन कहयऊ॥
पदतहिं शनि दृग कोण प्रकाशा।
बालक सिर उड़ि गयो अकाशा॥
गिरिजा गिरी विकल हवै धरणी।
सो दुःख दशा गयो नहीं वरणी॥
हाहाकार मच्यौ कैलाशा।
शनि कीन्हों लखि सुत को नाशा॥
तुरत गरुड़ चढ़ि विष्णु सिधायो।
काटी चक्र सो गज सिर लाये॥
बालक के धड़ ऊपर धारयो।
प्राण मन्त्र पढ़ि शंकर डारयो॥
नाम गणेश शम्भु तब कीन्हे।
प्रथम पूज्य बुद्धि निधि, वर दीन्हे॥
बुद्धि परीक्षा जब शिव कीन्हा।
पृथ्वी कर प्रदक्षिणा लीन्हा॥
चले षडानन, भरमि भुलाई।
रचे बैठ तुम बुद्धि उपाई॥
चरण मातु-पितु के धर लीन्हें।
तिनके सात प्रदक्षिण कीन्हें॥
धनि गणेश कही शिव हिये हरषे।
नभ ते सुरन सुमन बहु बरसे॥
तुम्हरी महिमा बुद्धि बड़ाई।
शेष सहसमुख सके न गाई॥
मैं मतिहीन मलीन दुखारी।
करहूं कौन विधि विनय तुम्हारी॥
भजत रामसुन्दर प्रभुदासा।
जग प्रयाग, ककरा, दुर्वासा॥
अब प्रभु दया दीना पर कीजै।
अपनी शक्ति भक्ति कुछ दीजै॥
दोहा
श्री गणेश यह चालीसा, पाठ करै कर ध्यान।
नित नव मंगल गृह बसै, लहे जगत सन्मान॥
सम्बन्ध अपने सहस्त्र दश, ऋषि पंचमी दिनेश।
पूरण चालीसा भयो, मंगल मूर्ती गणेश॥
दोहा
जय गणपति सदगुण सदन, कविवर बदन कृपाल।
विघ्न हरण मंगल करण, जय जय गिरिजालाल॥
या दोह्याचा अर्थ असा आहे:
भगवान गणेश, जो सद्गुणांचा आणि गुणांचा निधान आहे, त्याला वंदन. तो विघ्नांचा हरण करणारा आणि मंगल कार्यांना घडवणारा आहे. गिरिजेचा (पार्वतीचा) पुत्र गणेशाला जयजयकार.
चौपाई
जय जय जय गणपति गणराजू। मंगल भरण करण शुभः काजू॥
गणपती, जो सर्व गणांचा राजा आहे, त्याला वंदन. तो सर्व शुभ कार्यांचा प्रारंभकर्ता आणि मंगल करणारा आहे.
जै गजबदन सदन सुखदाता। विश्व विनायका बुद्धि विधाता॥
मोठ्या मस्तकाचा गणपती, जो आनंद देणारा आणि जगाचा अधिपती आहे, तो बुद्धीचा दाता आहे.
गणेशाचे स्वरूप
वक्रतुण्ड शुची शुण्ड सुहावना
गणेशाची तोंडाकडे लक्ष दिल्यास त्याचे वक्र तुण्ड (वाकडे तोंड) आणि शुची (स्वच्छ) शुण्ड आहे, जे अत्यंत आकर्षक आहे.
तिलक त्रिपुण्ड भाल मन भावन
त्याच्या कपाळावर त्रिपुंड तिलक आहे, जे त्याच्या भक्तांसाठी अत्यंत प्रिय आहे.
राजत मणि मुक्तन उर माला
त्याच्या छातीवर मणि आणि मोत्यांची माला आहे, जी त्याला शोभा देते.
स्वर्ण मुकुट शिर नयन विशाला
त्याच्या डोक्यावर सोन्याचा मुकुट आहे आणि त्याचे डोळे अत्यंत विशाल आहेत.
गणेशाची शक्ती
पुस्तक पाणि कुठार त्रिशूलं
गणेशाच्या हातात पुस्तक, कुठार आणि त्रिशूल आहे, जे त्याच्या विविध शक्तींचे प्रतीक आहेत.
मोदक भोग सुगन्धित फूलं
त्याला मोदकाचा नैवेद्य दिला जातो आणि सुगंधित फुले अर्पण केली जातात.
सुन्दर पीताम्बर तन साजित
त्याचे शरीर पिवळ्या वस्त्राने सजवलेले आहे, जे अत्यंत सुंदर दिसते.
चरण पादुका मुनि मन राजित
त्याच्या पायात पादुका आहेत, ज्याने मुनिजनांचे मन प्रसन्न होते.
शिव पुत्र गणेश
धनि शिव सुवन षडानन भ्राता। गौरी लालन विश्व-विख्याता॥
गणेश हा भगवान शिवाचा पुत्र आहे आणि कार्तिकेयाचा भाऊ आहे. तो पार्वतीचा लाडका पुत्र असून जगभर प्रसिद्ध आहे.
गणेशाची कथा
ऋद्धि-सिद्धि तव चंवर सुधारे। मुषक वाहन सोहत द्वारे॥
गणेशाचे वाहन मूषक आहे, आणि ऋद्धि-सिद्धि त्याच्याभोवती चंवर ढाळतात.
गणेशाचा जन्म
एका वेळी, पार्वतीने पुत्र प्राप्त करण्यासाठी तपस्या केली. यज्ञाच्या समाप्तीच्या वेळी, गणेश द्विजाच्या रूपात उपस्थित झाला आणि पार्वतीला वरदान दिले की तिला एक बुद्धिमान पुत्र प्राप्त होईल.